Gaten vullen…. en wees (kies)keurig...
Kiezers krijgen meer invloed op wie er in de gemeenteraad komen. Vanaf 2025, mogelijk al eerder, komt er een ander manier van kiezen. Welke dan? Wel:
“Je zegt: ik steun de partij en de lijst, dan kruis je het logo van deze partij aan. Of: ik ga voor een kandidaat, want die vindt iets wat ik ook vind, of die komt uit mijn buurt/wijk/kerk/vereniging, of het is een lijsttrekker die ik sympathiek vind. Dan kruis je die naam aan.’
Zo verwoordde de huidige minister van Binnenlandse Zaken kernachtig de voorgenomen verandering van de Kieswet. De gedachte erachter is dat de binding tussen kiezer en gekozene sterker wordt. Deze verandering zet het kiessysteem niet op zijn kop, want de kiezer stemt één keer en de volgorde van de lijst blijft een interne partijzaak. Zogenaamde “selectiecommissies”, bestuur en de partijleden bepalen de volgorde op de kieslijst van de partij.
Persoonsstem
Kandidatenlijsten voor de Tweede Kamerverkiezingen komen steeds meer binnen druppelen. Volgend jaar maart zijn er immers Kamerverkiezingen. Maar wat vinden de partijleden en vooral de kiezers ervan? Steeds meer kiezers zijn geen partijleden meer en volgen de (partij)politiek op een gepaste afstand. Ze kunnen andere -objectievere- afwegingen maken dan politieke belanghebbenden, die nauw met elkaar verweven en van elkaar afhankelijk zijn. In de volksmond wordt dit “vriendjespolitiek” genoemd, of in vakjargon “het maken van deals”. Oud-kamerleden of ex-partijbestuurders worden dan in de "selectiecommissie" benoemd door bestuurders, die door deze ex-bestuurders zijn aangesteld met een democratisch sausje. Het schaamteloze "ons-kent-ons" systeem dus.
De nieuwe verandering kan de rijksoverheid proberen om met regels dit "kartel" verder te ondermijnen.
Door de nieuwe kiesregels kun je je stem gebruiken als:
- Lijststem: Je stemt dan op de hele kandidatenlijst van een partij;
- Persoonsstem: Je stemt op één kandidaat op de lijst.
Na deze verandering in de Kieswet krijgen kandidaten meer kans om met voorkeursstemmen in de raad te komen. Op dit moment hebben ze daar een kwart van de kiesdeler voor nodig. Deze voorkeursdrempel verdwijnt echter in het nieuwe kiesstelsel.
Verdeling zetels
Bij het toewijzen van zetels zouden allereerst de zetels op basis van stemmen op de lijst moeten worden verdeeld, en wel in de volgorde van de lijst. Vervolgens zouden de zetels op basis van de voorkeursstemmen moeten worden toegewezen aan de overige kandidaten, te beginnen bij de kandidaat met de meeste stemmen. Zo'n kandidaat krijgt dan een hogere plek op de lijst dan iemand met minder voorkeursstemmen.
Door dit nieuwe kiesstelsel heeft ieder gekozen volksvertegenwoordiger een persoonlijk mandaat:
- of hij/zij krijgt de zetel op basis van de voorkeurstemmen en heeft dus een rechtstreeks mandaat van de kiezer
- of hij krijgt de zetel op basis van de partijstemmen en heeft daarmee niet rechtstreeks een mandaat.
Door de stem op de partij heeft de kiezer zijn instemming met de lijstvolgorde van uitgesproken. Vanuit het oogpunt van een sterke binding tussen kiezer en gekozenen zal het duidelijk zijn dat de volksvertegenwoordigers die door persoonsstemmen zijn gekozen een grotere legitimiteit hebben, dan de gekozenen met een indirect mandaat.
“Stemmen is niet alleen een mechanisch proces van het optellen van stemmen en verdelen van zetels. Het is ook een manier om iets uit te drukken. En de uitdrukkingsmogelijkheden worden met het nieuwe stelsel verruimd”, zo las ik in een artikel van mr. Henk van der Kolk (Montesquieu Instituut). “Ook in het huidige stelsel kunnen in extreme gevallen vreemde dingen gebeuren en leiden voorkeursacties soms tot vreemd samengestelde fracties, zeker binnen gemeenteraden”, aldus Van der Kolk. Tot deze voorkeuracties reken ik ook de “gereserveerde zetels”, die SGP- en ChristenUnie-besturen bij een gecombineerde kieslijst met elkaar in een getekende overeenkomst hebben afgesproken en zijn goedgekeurd door de partijbureaus en door de betrokken kandidaat-raadsleden. Zodra ze de verdeling van de gereserveerde zetels niet meer respecteren, worden raadsleden veelal "geëxcommuniceerd" door hun fractie.
Invloed op gecombineerde lijst
De prikkelende vraag is in hoeverre deze nieuwe verandering in de Kieswet verder paal en perk kan stellen aan deze praktijk, die toch al strijdt met de geest van de huidige Kieswet. Hoe groot zal de weerstand bij de besturen zijn als bijvoorbeeld vrouwelijke CU-kandidaat-raadsleden of misschien zelfs vrouwelijke SGP-kandidaten met persoonsstemmen in dit nieuwe kiesstelsel worden gekozen?
Zullen SGP-raadsleden bereid zijn hun zetel op de kieslijst op te geven voor iemand van de ChristenUnie? Of zal de betreffende CU- of SGP-er door het bestuur onder druk worden gezet om de verkregen zetel niet te aanvaarden?
Als je een vorm van gelijkwaardige samenwerking zoekt, valt de constructie van de Statenfractie van SGP en ChristenUnie in Zuid-Holland ver uit te prefereren: geen gekonkel over de “gereserveerde zetels” op de kieslijst, kom uit met twee aparte lijsten van ChristenUnie en SGP bij de verkiezingen om na de verkiezingen een gezamenlijke fractie te vormen. Zo behoud je als (CU-)partij nog een eigen “principieel" gezicht tijdens de verkiezingen, en ben je niet gefixeerd om de grootste fractie te worden om het roer bij de college-onderhandelingen in handen te krijgen of te houden. Hopelijk wordt in ons dorp deze nieuwe route ingeslagen…. En geven SGP/CU hun principe van het tr(i)ump(f)iaanse machtsdenken, het principe "power first”, op.
Nadelen nieuw kiesstelsel
Zeker, aan het nieuwe stelsel zitten ook nadelen. Vertegenwoordigers van gesloten gemeenschappen kunnen worden gekozen, ook politieke ondernemers die zich focussen op één item (asielzoekers, afzetten tegen corona of tegen energietransitie) kunnen veel persoonsstemmen krijgen. De vraag is natuurlijk of je als bestuur deze personen op de lijst plaatst. En zoals altijd: er moet “cement” zitten tussen de fractieleden. Dit is belangrijk voor lokale partijen, waar nogal eens scheuringen waren.
Algemene Beschouwingen
In de komende weken in november zullen de Algemene Beschouwingen de hoofdmaaltijd vormen van het politiek menu. Blikvanger zal ongetwijfeld zijn: de maatregelen tegen de corona. Maar de Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid is hierbij de besluitvormer. Dit genootschap van burgemeesters neemt beslissingen, waarbij de democratische controle ontbreekt. De Ambachtse en andere raden in de Drechtsteden kunnen dit genootschap niet ter verantwoording roepen, hoogstens vragen aan hun burgemeester vragen stellen. Er is dus hier een democratisch gat, de raden kunnen (gezamenlijk) bij “verkeerde” besluiten de burgemeesters niet ontslaan.
En eerlijk gezegd: de Ambachtse raad (evenals andere raden) en de Drechtraad behandelen niet zo vaak inhoudelijk het onderwerp “volksgezondheid”. Wel verschijnt er jaarlijks een zienswijze op de begroting van de Dienst Gezondheid en Jeugd (vroeger GGD), en die van de Veiligheidsregio ZHZ. Verder stellen de Drechtsteden-raden om de vier jaar een Lokale Nota Publieke Gezondheid vast. En soms zijn er presentaties van de Dienst Gezondheid en Jeugd.
In 2022?
Hopelijk zal de wijziging van de Kieswet dit jaar nog in procedure komen. Dan kan wellicht een snelle behandeling plaatsvinden, want het gaat slechts om een juridisch eenvoudige wijziging. Bij weinig politieke weerstand, kan deze wijziging nog voor de gemeenteraadsverkiezingen in 2022 van kracht worden. Maar dat is toekomstmuziek! Dan wordt mogelijk de band tussen de kiezers en gekozenen sterker en de band tussen besturen en gekozenen zwakker.
Gaten vullen
Mijn tandarts is nu een pensionado geworden. Hij heeft van tijd tot tijd gaatjes in mijn kiezen gevuld. Dat was nodig. Hopelijk zal de minister van Binnenlandse zaken ook twee gaatjes, beter gaten, vullen: het gat tussen de kiezer en gekozene en het democratische gat tussen door de Kroon benoemde burgemeesters (Veiligheidsregio) en gekozen raadsleden. Dat is vanuit democratisch oogpunt broodnodig!
