Zo zijn onze manieren: naar het politieke midden, meer machtsdenken, principes worden meer symboliek
Krijg je van de lokale en landelijke politiek energie? Eigenlijk zou dat wel moeten. Immers, onze democratie is gebaseerd op verwachtingen van de burgers. Burgers veronderstellen dat beloftes die politici doen ook worden uitgevoerd. Anderzijds: door de vele partijen die we kennen, vereist ons politieke systeem flexibiliteit van politici in de uitvoering van hun beloftes. Een meerpartijensysteem veronderstelt compromissen sluiten. In de zin van: voor wat, hoort wat. Een uitruil van beloftes dus.
Successen verkopen
En dan is de kunst van de politici om hun “winst” van hun deelname aan kabinet of college aan hun achterban te verkopen. Deze aanprijzingen gebeuren vooral bij de presentatie van nieuwe voornemens. Bijvoorbeeld bij een coalitieprogramma of een begroting voor de komende jaren. September is dit jaar hierbij een topmaand. Hoe wordt hun product verkocht? Denk dan aan lokale persconferenties, de ‘gelikte’ presentatie van de lokale begroting 2023 e.v. (via een film op youtube op de gemeentelijke site) of zelfs via de preekstoel. En ook landelijk: interviews van politici tijdens Prinsjesdag of het ‘ingelaste’ interview met Rutte bij Op1. Minder prijzenswaardig waren de Algemene Beschouwingen in de derde week van september. Ze waren zonder meer staatsrechtelijk (kabinet loopt weg) en ethisch gezien (de aantijgingen van Forum voor Democratie [of Forum voor Dwazen]) een dieptepunt.
Daad bij het woord voegen
Uit mijn jarenlange politieke ervaring leerde ik dat je bij politici enerzijds moet luisteren naar hun woorden en kijken naar hun daden. Woorden geven intenties weer, de daden zijn de verwezenlijking van deze intenties. Je zet deze intenties immers om in besluiten. Intenties, voornemens, idealen of hoe je het ook noemt, vind je terug in verkiezingsprogramma’s. Mijn ervaring is dat bij je keuze het niet verstandig is op deze programma’s af te gaan. Beter is te kijken naar de genomen besluiten van de regering of college, waarin jouw partij al dan niet is vertegenwoordigd.
Opschuiven naar het midden
Bij linkse partijen
Tussen woorden en daden zit namelijk bij politici heel veel mist. Tot mijn verrassing geldt dat ook steeds meer in de (ideologische) flanken in het politieke spectrum. Er is de afgelopen jaren bij deze flanken een voortdurende beweging naar het midden van het politieke spectrum zichtbaar.
In de parlementaire geschiedenis zag je dat bij de grote linkse partijen: de SDAP werd vlak voor de tweede wereldoorlog na jarenlange oppositie een regeringspartij, haar opvolger de PvdA was dat na deze oorlog vele keren. Dat gebeurde door de ideologische veren deels te laten “zakken.” Denk aan de paarse kabinetten van PvdA, D66 en VVD tussen 1994-2002.
Een ander mechanisme om naar het politieke midden op te schuiven was de fusie: eerst geleidelijk samenwerken, dat leidde tot fusie in één partij. Dat zag je bij de kleine linkse partijen: de Communistische Partij Nederland (CPN), Politieke Partij Radicalen (PPR), de Pacifistisch-Socialistische Partij (PSP) en de Evangelische Volkspartij (EVP). Ze vormden in 1990 GroenLinks. Zo'n dertig jaar later zie ik weer een soortgelijke opschuiving naar het midden door de innige samenwerking tussen de Tweekamer fracties van GroenLinks en de PvdA. Er zou zelfs een gemeenschappelijk verkiezingsprogramma voor de komende Kamerverkiezingen kunnen worden geschreven!
Bron: Wikipedia
Bij christelijke partijen
Hetzelfde mechanisme om naar het midden op te schuiven was de intensieve samenwerking tussen de grotere christelijke partijen Anti Revolutionaire Partij (ARP), Christelijke Historische Unie (CHU) en de Katholieke Volkspartij (KVP). Ze vormden in 1980 het Christelijk Democratisch Appel (CDA). De meest recente fusie was die van twee kleine christelijke partij Gereformeerd Politiek Verbond (GPV) en de Reformatorische Politieke Federatie (RPF). Ze vormden in 2000 de ChristenUnie.
En wellicht komt er ook nog een innige samenwerking tussen D66 en VVD, de twee liberale partijen.
Al deze fusiepartijen hebben de fusie bewust gezocht om in het politieke midden, dus in het politieke machtscentrum, te komen. Het machtsdenken kreeg dus zowel bij de meeste linkse partijen en de christelijke partijen (CDA, ChristenUnie) duidelijk de overhand.
Met andere woorden: de ideologische veren (de drijfveren, de idealen, principes, het “visionaire”) werden dus duidelijk uitgedund of werden geheel ingeruild voor het machtsdenken. Dit fuseren heeft ook te maken met het kleiner worden van de electorale basis van de linkse en de christelijke partijen.
De opschuiving naar het midden betekende dat de flanken werden opgevuld door andere partijen van ontevreden minderheden. Denk dan aan de SP, Forum voor Democratie, BBB, JA21, of de PVV.
ChristenUnie ook naar het midden
Vanuit principieel oogpunt is het verrassend dat de landelijke ChristenUnie zich in de denkrichting van het CDA lijkt te bewegen. Zo is een belangrijk item van het christelijk-reformatorisch denken, de zondagsrust, in SGP-termen “zondagsheiliging”, in de praktijk bij de ChristenUnie een gepasseerd station. Een indicatie hiervoor is dat CU-bewindslieden regelmatig ook op zondag kabinetsberaad houden. De ChristenUniebewindslieden en -Kamerfractie namen ook geen afstand van de opvattingen van minister Hoekstra dat “In EU-verband Nederland actief het belang uit draagt van seksuele en reproductieve gezondheid en rechten, inclusief legale en veilige abortus.” (6 september 2022). Bij de RPF en GPV zou dat ideologisch gezien onmogelijk zijn. Het verbod op abortus en bescherming van het leven waren voor deze partijen onopgeeflijke strijdpunten. Ook de benadrukking het "inclusieve" aspect bij de ChristenUnie in leefvormen en godsdienst (ook Rooms-katholieke volksvertegenwoordigers en een praktiserende homo als toekomstig Eerste kamerlid van de ChristenUnie) wijzen zeer sterk op een stevige middenkoers.
Gelet op deze beweging op ethisch gebied bij de ChristenUnie naar het midden is de innige samenwerking tussen CDA en CU in dit kabinet mogelijk een opstap naar fusie tussen beide partijen op middellange termijn. Dan is de CU weer terug in het politieke nest waar hun voorgangers vandaan kwamen. Vanuit het machtspolitieke denken is deze beweging logisch, vanuit het historisch-ideologisch denken is dat een “gravamen” (bezwaar) waard…. Misschien is het feit dat vorig jaar de lokale afdeling van de ChristenUnie iets meer dan 6% van haar leden verloor wel een teken aan de wand en kan dat als een "gravamen" worden gezien.
Gertjan Segers: ChristenUnie wordt middenpartij
Bron: ChristenUnie
Lokale SGP: naar het midden door afvlakking principes
Het verrassende is dat op lokaal niveau bij raadsleden en bestuurders van deze christelijke partijen eenzelfde beweging te zien is. Het machtsdenken, pragmatisme en opportunisme ("andere omstandigheden dan vroeger", "we leven in een andere tijd", "vroeger was vaccinatie minder effectief") zijn belangrijker geworden dan het “zuiver zijn in de leer.” Verrassend vind ik dat met name bij de SGP in onze gemeente. Landelijk is de SGP (nog) zuiver in de leer, maar lokaal (in Ambacht) is daar via een drietrapsraket afstand van genomen. Ik kom daar nog op terug.
SGP: Geen afwijzing vaccinatie door gemeente
Ik heb het al meer geschreven: vanuit principieel perspectief zouden de lokale oprichters van de - bijna 100 jaren oude - SGP-afdeling afkeurend hun hoofd geschud over het beleid van de huidige SGP-fractie. De SGP was destijds opgericht als een principiële (protest)ante partij, die zich afzette tegen met name vaccinatiedwang en tegen verstoring van de zondagsrust. Ds. G.H. Kersten, de oprichter van de landelijke SGP, en de eerste Ambachtse raadsleden (L. van der Ven en A. de Waard) vonden deze twee punten cruciale pijlers, waarop de bestaansgrond van de SGP gebaseerd is.
Maar de weerstand tegen vaccinatiedwang is bij de lokale SGP-bestuurders en -raadsleden via een achterdeur verdwenen. Sterker zelfs: op vragen van Realistisch Ambacht in september 2021 gaf de wethouder van SGP-huize aan dat een BBQ van de Vereniging van Ambachtse Ondernemers alleen toegankelijk was voor personen, die een coronatoegangsbewijs hadden. De SGP-wethouder was medeorganisator van deze BBQ. Dat kan je zien als een vorm van ”staatsdwang”, waartegen ds. Kersten destijds juist ageerde! Ook de SGP(-CU) raadsfractie keerde zich in 2020 en 2021 niet scherp tegen allerlei inentingsverplichtingen, zoals de Corona-noodwet.
SGP: zondagsrust op de helling
Dan de zondagsrust. De laatste tijd staat dit punt in de belangstelling door het nieuwe coalitieprogramma. Met name gaat het dan om evenementen op zondag, de winkelsluiting en de opening van het binnenbad op zondag. Ik neem ze even met je door.
Evenementen
Kijkend naar de evenementen op zondag, vond ik een verrassende passage in het verkiezingsprogramma van de SGP-ChristenUnie. Ik wreef mijn ogen uit, toen ik deze las. De essentie van deze passage was grotendeels in lijn met wat ik van de raadsleden van Gemeente Belangen en de VVD hoorde, toen ik hen interviewde. Ik lees in deze passage tussen de regels door dat evenementen wel degelijk op zondag zijn toegestaan. Om te citeren: “Op het gebied van evenementen is de SGP-ChristenUnie van mening dat die moeten passen bij de aard en schaal van Hendrik-Ido-Ambacht. Een evenement moet samenbinden werken en niet polariserend of storend. Ook bij evenementen vindt de SGP-ChristenUnie het belangrijk om rekening te houden met de identiteit van onze gemeente en de zondagsrust. Wat de SGP-ChristenUnie betreft, vindt er dus geen uitbreiding plaats van het aantal evenementen op zondag.” ‘Passend bij Ambacht’ en ‘niet polariserend’ waren uitdrukkingen die ik ook bij GB en VVD beluisterde, toen ik hen interviewde. Wat de SGP-ChristenUnie betreft, vindt er dus geen uitbreiding plaats van het aantal evenementen op zondag. Maar ook geen verzoek om het aantal te verminderen of een verbod. Wel: handhaving van het aantal huidige evenementen.
En bij deze evenementen reken ik het zwemmen in het buitenbad op zondag. Meer dan twintig jaar geleden nam het toenmalige college, waarin de SGP(-ChristenUnie) zat, dit besluit. De SGP stribbelde wel wat tegen, maar bleef in het college zitten….. Toen al werd de zondagsrust in de ogen van de SGP aangetast.
Binnenbad
Dan de opening van het binnenbad. Tegen deze vorm van ontspanning op zondag zou de SGP moeten ageren. Je zou verwachten dat SGP (en ChristenUnie) allereerst om principiële redenen tegen deze opening zijn en zich niet verschuilt achter de hoge exploitatiekosten. Maar toch is deze opening bespreekbaar, anders ga je niet in het college zitten.
Binnenbad op zondag open
Winkelopenstelling
Woord en Daad
Nog interessanter is de casus van de winkelsluiting op zondag. Alle partijen (op SGP-ChristenUnie na) willen de mogelijkheid openhouden dat de winkels op zondag open zijn. Alleen: ze voegen de daad niet bij het woord. Want als je deze mogelijkheid serieus neemt, kom je zo spoedig mogelijk met een wijziging van de Winkeltijdenverordening. Maar dat gebeurt om onduidelijke redenen niet, maar zo’n voorstel wordt vooruitgeschoven…. En natuurlijk: gebrek aan personeel, het publiek zit er niet op te wachten, hoge energiekosten, het zijn allemaal legitieme argumenten om de winkels dicht te houden. Maar het gaat hier slechts om de “[juridische] mogelijkheid tot”….
SGP-ChristenUnie: winkelsluiting op zondag niet meer onbespreekbaar
Bijzonder is ook de motivatie van de SGP-ChristenUnie om tegen te zijn. Ik zie zelfs wat accentverschil van motivatie bij de wethouder van SGP-huize en bij de fractievoorzitter (ook van SGP-huize). De laatste heeft naar aanleiding van de bespreking van het coalitieakkoord in de raad als enige fractie van blijheid een persbericht gepubliceerd. Dit bericht bevatte een foto van een lachende fractievoorzitter en met een pakkende en fraaie kop boven het persbericht: “SGP-ChristenUnie: tevreden dat Ambachtse identiteit behouden blijft”. En als toelichting: “We zijn blij en dankbaar dat de winkels in Ambacht op zondag dicht blijven.” De fractie versmalt in haar persbericht blijkbaar de Ambachtse identiteit tot alleen de winkelsluiting op zondag. Maar de zondagsrust (of “zondagsontheiliging”) wordt mijn inziens juist met [passieve] medewerking van de SGP-ChristenUnie sluipenderwijs uitgehold. De winkels zijn weliswaar [nog] dicht. Maar de meerderheid in het college en de raad is wel voor de mogelijkheid van opening van deze winkels, voor opening van het binnenbad en voor [meer] evenementen. Hoe kan je dan vanuit principieel SGP-perspectief dan “dankbaar, “tevreden” en “blij” zijn, terwijl je met je gedoog opstelling meedoet om de zondagsrust geleidelijk om zeep te helpen? Ik begrijp dat echt niet. Het lijkt me juist dat VVD en Gemeente Belangen (ook het CDA) reden tot dankbaarheid hebben omdat de SGP-ChristenUnie zo’n principiële draai hebben gemaakt: het onbespreekbare wordt bespreekbare! Of: misschien behoort tot de Ambachtse identiteit wel het geduld en tolerantie die de meerderheid van de gemeenteraad met het SGP-standpunt heeft over de zondagsrust.... Mogelijk is de SGP-ChristenUnie daarom ook zo dankbaar en tevreden.
Bij de SGP-(CU)-wethouder werd de principiële dimensie ("zondagsrust is een bijbels gegeven, punt uit") geheel gemist. Van een getuigenispartij had ik dat wel verwacht. Maar hij hield het bij een zakelijke redenering: “De winkeliers die op zondag open willen zijn op één hand te tellen. En als er één winkel op zondag open gaat, dan moeten de andere winkeliers vanuit concurrentieoverwegingen ook wel openen. Dat geldt zeker bij supermarkten. Dus zo vrij is de keuze van de winkeliers niet. Ik denk dat ons standpunt een groot draagvlak bij de winkeliers heeft.”
Winkelcentrum De Schoof
Drietrapsraket
Ik gaf al aan dat via een drietrapsraket de SGP in Ambacht geleidelijk van een principiële protest(antse) partij veranderde in een bestuurspartij. Dat is vooral de afgelopen 25 jaar gebeurd, toen geleidelijk een zakelijke, afstandelijke managementcultuur in de fractie ging domineren. In deze cultuur deinsde men er niet voor terug om een fractielid, na 18 jaar trouwe dienst, te dreigen de fractie uit te zetten, als hij zichzelf niet terugtrok. Deze niet-christelijke daad verwacht je niet van een orthodox-christelijke fractie. Maar ook vanuit machtspolitiek denken was dat een zeer riskante situatie. De toenmalige coalitie had destijds slechts een meerderheid van één zetel.... Gelukkig voor de fractie trok dit fractielid zichzelf terug... En om het in het vakjargon van het militaire management te zeggen: de "collateral damage" voor de fractie was door het opgeven van de zetel door dit lid beperkt. Anders was de nipte meerderheid zeker verdwenen.
De eerste trap: 1994 samenwerking met “afgedwaalde” partijen
Door deze interne cultuurverandering (fractiedwang [bij nipte meerderheid van de coalitie], la force pour la force [de macht om de macht]) heeft de raadsfractie van de SGP (-ChristenUnie) zich geleidelijk van haar ideologische veren ontdaan.
Om welke drie trappen het gaat het dan? De eerste “trap” was het historische besluit tot de samenwerking met het Gereformeerd Politiek Verbond (GPV) en de Reformatorische Politieke Federatie (RPF) in 1994. Beide partijen vormden in 2000 de ChristenUnie. De RPF en het GPV waren twee partijen, die vanuit de Antirevolutionaire Partij (ARP) kwamen. En juist tegen de ARP hebben de oprichters van de SGP zich fel verzet. Tijdens één van de eerste SGP-vergaderingen op 19 juni 1925 werd gezegd dat de SGP nodig was omdat de “ARP niet van hun dwalingen wil overtuigd worden, want dat er reeds zoo veele pogingen aangewend zijn zonder het gewenschte resultaat en de scheiding zoodoende voor hen die het in deze ernst met de zaken onvermijdelijk is.”
In 1994 waren deze dogmatische en culturele dwalingen bij de GPV en RPF uit 1925 nog steeds aanwezig. Dus: door de samenwerking/smelting GPV, RPF en SGP in één fractie nam het SGP-smaldeel in 1994 afscheid/afstand van de klassieke SGP-staatsleer van hun oprichters. Voor de fijnproevers: van bijvoorbeeld artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis.
Tweede en derde trap
Natuurlijk: de zondagsrust was toen ‘nicht im Frage’, maar zo’n tien jaar later (begin van deze eeuw) was dat wel het geval: het buitenbad ging open. Deze opening was als het ware de “tweede trap”. En de “derde trap”? Dit is de passieve instemming van de verdere “afpelling” van de zondagsrust en de [passieve] medewerking aan het stimuleren aan vaccinatie.
Principes worden symboliek
En is deze ‘trapsgewijze’ ontmanteling dan erg? Vanuit de principieel-ideologische opvattingen van de SGP wel. Als je vanuit machtspolitieke motieven denkt, zeker niet. Integendeel! Opschuiven naar het midden betekent dat je voor andere partijen in beeld blijft, onderhandelt en vooral: aan de macht blijft. Het machtsdenken gaat dan wel een eigen werkelijkheid leiden. Je gaat je als fractie eigenaar van deze macht wanen... Het leidt tot zelfgenoegzaamheid, het gebrek aan zelfreflectie, en het achterover leunen.
Aan deze pragmatische opstelling zit wel een nadeel: de geloofwaardig en het bestaansrecht worden verder aangetast. Immers: de principes staan keurig op papier, maar hebben slechts een symbolische waarde. De daden zijn echter pragmatisch, zakelijk en gericht op machtsbehoud. Voor het zwevende gedeelte electorale achterban wordt het dan [nog] gemakkelijker om in het stemhokje van partij te veranderen: als de zondagsrust slechts symbolisch wordt gehandhaafd, waarom dan niet Gemeente Belangen of CDA kiezen?
SGP-raadslid L. v.d. Ven en zijn vrouw rond 1925
Verkoop lokaal succes
Tenslotte: de communicatie naar de achterban. Opvallend vond ik dat het SGP-smaldeel van de fractie het blijkbaar nodig vond om na de instemming van het coalitieakkoord snel de predikant van de Petrakerk in te schakelen. Hij probeerde zijn toehoorders (overwegend SGP-stemmers) tijdens de kerkdienst geruststellen met de mededeling dat de zondagsrust in het coalitieakkoord in grote mate blijft gehandhaafd. Dit zal hem ingefluisterd zijn door het SGP-smaldeel dat in zijn geheel in de Petrakerk kerkt. Opvallend is om daarvoor de preekstoel te gebruiken, want waarom zou je de kansel gebruiken als een megafoon van een raadsfractie? Normaliter is er scheiding tussen kerk en staat. Maar bij de SGP blijkbaar niet. Maar deze communicatievorm is wel efficiënt.
Gerustgesteld of er ‘ingeluisd’?
Is electorale achterban van de SGP nu gerustgesteld? Misschien wel, en hierbij krijgen ze hulp vanuit onverwachte hoek. Deze hulp komt van de PvdA’er Bert van der Wulp. Hij zei namelijk in een interview: “De VVD en Gemeente Belangen zijn er door de SGP-ChristenUnie ‘ingeluisd”, want in de praktijk verandert er op ’s zondags niets….” Misschien heeft de PvdA’er wel gelijk: het Foodtruck festival en het circus waren onlangs op zondag niet open.. We gaan het zien!
Pragmatiek boven principes
Mijn conclusie van deze analyse is: niet [bijbelse] principes maar pragmatiek voert ook de komende raadsperiode bij de mannenbroeders de boventoon… Om aan de macht te blijven worden principes steeds meer vloeibaar: van harde onopgeefbare strijdpunten veranderen deze strijdpunten in slechts graduele verschillen met standpunten van andere partijen. Ook bij de mannenbroeders, want het pluche van de collegestoelen zit bij hen blijkbaar ook na meer dan 25 jaar nog steeds zacht! De SGP in Alblasserdam dacht onlangs er anders over en koos voor de klassiek-principiële opvatting over de zondagsrust. Ook bij de SGP zie je dus veelkleurigheid!
Heb je na het lezen van dit (te) lange verhaal nog [meer] energie gekregen van lokale politiek? En ook meer vertrouwen? Ik ben benieuwd!'
Onderhandelen of handjeklap met principes?
Foto's: Anke Bot, Gemeente H.I.Ambacht, Gemeente Belangen, Belijdend Besturen