Geef de verwelkende democratische bloem (madeliefje) de innerlijke kracht van een onvergankelijke bloem (“Immortelle-bloem”)
De komende tijd wordt weer het hoogtepunt van de democratie: binnen half jaar zelfs twee keer naar de stembus. Wie had dat ook ooit kunnen denken…. Hoewel… wie de landelijke politiek een beetje volgt, weet dat het vechtkabinet-Schoof geen oppositie nodig had. Ministers en parlementsleden van de coalitie ruzieden regelmatig onderling over allerlei zaken, vooral natuurlijk om het kroonjuweel van het kabinet: het asielbeleid.
Faber: fabelachtig optreden
Minister Faber -altijd goed voor een tegendraadse mening en uitstraling- krijgt hierbij m.i. de hoofdprijs: ze kwam met een pakket wetsvoorstellen voor het “strenge asielbeleid ooit”, die negatief door de Raad van State werden beoordeeld en in het parlement geen meerderheid zullen halen. Daarnaast was Faber blijkbaar ontevreden over haar eigen werk, want ze deed er nog een schepje bovenop. Ze was namelijk een ferm voorstander van het zogenaamde 10 punten plan van Wilders. Een plan dat in strijd is met internationale verdragen en uiteindelijk de bananenschil van het kabinet (en de coalitie) werd.
Duidelijk is inmiddels wel dat het experiment “Wilders in de regering” is mislukt. In 2012 kreeg Wilders ook een mogelijkheid door ‘gedoogsteun’, de afgelopen twee jaar was hij de dichter bij de macht dan ooit. Alleen: zijn autocratische opvattingen over democratie heeft hij door tegenwind van de andere regeringspartijen niet kunnen doorzetten.
Oud-minister Faber: uitvoerder van het 'strengste asielbeleid ooit'
VVD: midden-rechts kabinet
De vraag is nu natuurlijk in hoeverre de VVD de regiefunctie over het “strenge asielbeleid ooit” zal houden. De VVD denkt daar behoorlijk verdeeld over. En concessies doen aan CDA en GL/PvdA op dit gebied is koren op de molen voor de rechtse, conservatieve oppositie (PVV, JA21).Dan is het -terugkijkend- altijd weer interessant hoe het vingerwijzen gaat en hoe betrokken partijen en de oppositie met de ‘schuldvraag’ omgaan. En inderdaad: hoe de komende verhoudingen komen te liggen. De VVD sluit de PVV nu ‘helemaal uit’, maar GroenLinks/PvdA ‘niet helemaal uit’. Maar kies je voor een midden-rechts kabinet, zoals de VVD wil, dan liggen de partners niet voor het oprapen. Dat zal waarschijnlijk tot een kabinet leiden dat bestaat uit vier of zelfs meer (kleinere) partijen. VVD en CDA zijn -gelet op ook het verleden- natuurlijke bondgenoten, maar er zullen meer partijen nodig zijn voor een meerderheidscoalitie. De parlementaire geschiedenis leert dat hoe meer partijen deelnemen, hoe instabieler de coalities zijn.
Woonruimteverdeling en nieuwbouw
Inhoudelijk gezien is mijns inziens niet de instroom van asielzoekers, maar het verdeelbeleid de bottle neck van het asielbeleid. Waar verspreid je de asielzoekers en waar de statushouders? Als je wat fundamenteler kijkt: dit verdeelbeleid is onderdeel van de woonruimteverdeling en de nieuwbouw in de volkshuisvesting. Daarom kan dit onderdeel weleens belangrijker worden dan veiligheid en asielbeleid. Volkshuisvesting wordt m.i. een belangrijk verkiezingsitem, omdat veel jongeren die nog thuis wonen geen betaalbare woning kunnen betalen. Onder huisvesting valt m.i. ook het punt van de bescherming van de bevolking door bijvoorbeeld veel meer openbare schuilkelders of andere beschermde kelders te bouwen bij mogelijke raket- of luchtaanvallen. Ook Nederland moet immers in deze tijd voorbereid zijn op een mogelijke oorlog. Na de val van de Berlijnse muur in 1989 hebben de Nederlandse regeringen deze aandacht (on)bewust weggekeken. Organisaties als ‘Bescherming Bevolking’ werden in de tweede helft van de jaren 80 van vorige eeuw ook opgeheven en het onderhoud van schuilkelders verwaarloosd. Ik ken overigens in Ambacht of Zwijndrecht geen goed beschermde schuilkelders te vinden….
Civiele organisatie 'Bescherming Bevolking' in hoogtijdagen
Nieuw staatsrecht geschreven
Staatrechtelijk gezien was het kabinet natuurlijk wel een interessante casus: de leider van de grootste partij werd geen premier, er kwam een partijloze premier, het kabinet kreeg van de coalitiepartijen het label ‘extraparlementair’. Dit label heeft te maken de mate van binding die partijen aangaan met het kabinet en in de methode van formeren. De programmatische binding is bij een extraparlementair kabinet niet hecht. Bij het kabinet Schoof was de binding tussen parlement en kabinet juist wel hecht: er was een hoofdlijnenprogramma waarmee de coalitiepartijen in moesten instemmen en ernaar handelen. Bovendien was het niet de premier, maar fractieleider Wilders die de politieke koers wilde bepalen van dit kabinet.
Meer vertrouwen in de volksvertegenwoordigers?
Een fundamentelere vraag is in hoeverre de kiezers door het experiment Schoof meer vertrouwen in het huidige democratische stelsel hebben gekregen. Er was immers veel “gekissebis”, ruzie en weinig daadkracht van dit kabinet, terwijl de (inter)nationale problemen groter zijn geworden. Slechts elf procent van de kiezers denkt volgens een recent onderzoek dat een nieuw kabinet de grote problemen in het land gaat oplossen. Zullen de twijfelaars, de sceptici in het electoraat over het beleid van de kabinetten o.l.v. Rutte en die op Wilders hebben gestemd, toch weer op Wilders stemmen of definitief afhaken?
Trend opkomstpercentages in Ambacht en Zwijndrecht
Deze scepsis zal ongetwijfeld ook doorwerken in de opkomstpercentages voor de Tweede Kamer (29 oktober a.s.) en voor de gemeenteraad (18 maart 2026). En de kans is zeker aanwezig dat dit ook bij de inwoners van onze gemeente het geval zal zijn.
Voor beide verkiezingen is in de loop van de tijd een geleidelijke daling van het opkomstpercentage te zien. Voor de Tweede Kamerverkiezingen in Ambacht valt het nogal mee: in 1986 stemde 88,2% inwoners en in 2023 82,2%. Dat is een daling van 6%.
Voor de gemeenteraadsverkiezingen ging deze teruggang sneller: de daling begon in 1976 (circa 80%), om vervolgens geleidelijk te dalen tot zo’n 56% in 2010. In de periode 2010-2022 zie je een stabilisatie rond de 58%. Met dit percentage zijn de gemeenteraadsverkiezingen bijna even (im)populair als de verkiezingen voor het Waterschap en verkiezingen voor de Provinciale Staten. Onze gemeente is in deze tendens geen uitzondering. In de gemeente Zwijndrecht waren de opkomstpercentages voor de Provincie en Waterschap zelfs hoger dan die van de gemeenteraad! En de opkomst voor de Tweede Kamer daalde in Zwijndrecht van 86,7% in 1986 tot 73% in 2023: een daling van 13,6% in 37 jaar. Gelet op dit hoge percentage, vraag ik me af hoeveel er over 20 jaar nog stemmen voor de gemeenteraad in Zwijndrecht.
Bron: Verkiezingsuitslagen voor de gemeente Hendrik-Ido-Ambacht | AlleCijfers.nl
Verkiezingsuitslagen voor de gemeente Zwijndrecht | AlleCijfers.nl
Opkomst gemeenteraadsverkiezingen
De onderstaande tabel en grafiek geeft de opkomst van de Ambachtse kiezers vanaf 1990 tot en met 2022 nog eens aan. Dan valt nogmaals de sterke teruggang tussen 2002 en 2010 op (circa 9%), een teruggang die in diezelfde periode ongeveer gelijk was als in buurgemeente Zwijndrecht (9,17%).
Tabel: % opkomst in H.I. Ambacht en Zwijndrecht
Bron: Databank Kiesraad
Grafiek: Verloop van % opkomst in H.I. Ambacht en Zwijndrecht tijdens gemeenteraadsverkiezingen 1990-2022
Redenen teruglopende motivatie
Kortom: de motivatie van Ambachters en Zwijndrechtenaren om naar de stembus te gaan wordt geleidelijk minder. En hoger lager dit percentage hoe lager de democratische legitimiteit van deze uitslagen is. Dit geldt ook bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer.
Deze verlaging komt door het gedrag van vooral politici. De democratie moet namelijk niet verworden tot een techno-autocratie (waar je met publiciteit, confrontatie zoekend, en omringd met [ingekochte] jaknikkers een ‘gekozen’ president kan worden, en vervolgens zorgt voor veel desinformatie). Democratie moet ook geen instrument van goed georganiseerde, en snel te mobiliseren gepassioneerde minderheden worden. Deze minderheden proberen dan hun ideologie door te drukken of af te geven op andere minderheden. Democratie moet ook geen beeld opwekken bij de kiezers dat in raden, staten en parlement:
- Aan de voorkant van de raadsperiode of parlementaire periode veel wordt geregeld via achterkamertjes, dichtgetimmerde coalities of coalitieakkoorden of raadsprogramma’s
- Grijze middenpartijen graag in het pluche blijven zitten
- Debatten alleen maar theater zijn.
- Er alleen een uitwisseling van standpunten plaatsvindt, overtuigingskracht is dan niet meer nodig
- Politici zich proberen te profileren en te verkopen in sociale media (door shots van eigen optreden te posten, eigen columns plaatsen in kranten)
- Het beleid voorspelbaar is
Gereedschapsdoos
Dat is het dus niet! Wat dan wel? Wat kiezers betreft, ze moeten het gevoel krijgen dat hun inbreng serieus (over)genomen wordt. Verder is het onverstandig dat politici in hun eigen “bubbel” en denkwereld blijven steken.
Vanuit sociale psychologie en gedragspsychologie zijn talrijke strategieën te bedenken om de kiezers te bewegen om te stemmen. De rode lijn is daarbij dat partijen kiezers, persoonlijk, actief en positief te benaderen. Ik noem er een paar:
- Gebruik maken van sociale relaties is een krachtige techniek, juist ook voor het bereiken van groepen die lastig via massamedia te bereiken zijn. Dit ‘overtuigen’ kan ook door de sociale omgeving via face-to-face contact plaatsvinden.
- Positieve emoties te activeren door dankbaarheid richting de kiezers te uiten. Experimenten toonden aan dat het stimuleren van positieve emoties, zorgde voor significant meer stemmen door kiezers. Hoe? Door op voorhand een kaartje te sturen waarin ze alvast werden bedankt voor het stemmen (“Thank you for voting), in vergelijking met het uitsturen van een simpele herinnering (“Don’t forget to vote!”
- Ontwijk weerstand niet, maar speel er júist op in. Een goede techniek is ‘deep canvassing’. Dan gaat om het écht in gesprek gaan met kiezers, over hun zorgen, waarden en overtuigingen. Dus géén promotiepraatje met argumenten om te gaan stemmen. Het gaat om een open en eerlijk gesprek waarin er ook ruimte is voor (negatieve) emoties, weerstand en tegenargumenten. Mensen hebben het snel genoeg door als deep canvassing als een soort ’trucje’ wordt ingezet.
De ‘deep canvasser’ luistert actief en met empathie en probeert echt een connectie met de kiezer te maken. Zo’n open gesprek kan uiteindelijk de betrokkenheid van de kiezers en de opkomst bij verkiezingen verhogen, zo blijkt uit onderzoek.
Immortelle
De boodschap is dus: helaas zie ik tekenen dat de democratische bloem (zeg maar het madeliefje) verwelkt en plaats maakte voor een nieuwe bloem: die van de autocratie. Met andere woorden: in het (inter)nationale systeem maakt het machtsdenken (gebruik van geweld, het landjepik idee, soevereine staten bedreigen en aanvallen, etc.) plaats voor het rechtsdenken (naleving internationaal recht, mensenrechten, bescherming van zwakkeren, geloof in supranationale organisaties, etc.). Daarom wil ik niet verbloemen dat de klassieke democratie zoals wij die sinds 1917 kennen, moet blijven. Dat ze een Immortelle wordt: een bloem die volgens deskundigen onvergankelijk is.
Immortelle
